Wystawa budownictwa
We własnym domu – wzorcowe osiedle na Kole
Wśród pól łubinu i żyta, w odległości kilku kilometrów od centrum Warszawy, w miejscu gdzie kończą się wyciągnięte na zachód liche zabudowania przedmieścia, miłym kontrastem absorbują oko, szeregi nowych planowo wybudowanych domków osiedla na Kole. Kontrast ten odzwierciedla społeczną wartość problemu mieszkaniowego, któremu poświęcona została Wystawa Budowlano-Mieszkaniowa na Kole – opisywał w 1935 r. reportażysta warszawskiej gazety, „Tygodnika Ilustrowanego”.
Wystawę zorganizował Bank Gospodarstwa Krajowego, który powstał w 1924 r. jako finansowe wsparcie dla kształtującej się polskiej gospodarki, chwilę po tym jak kraj odzyskał niepodległość. Po turbulentnym okresie formowania nowego państwa i konsekwencji Wielkiego Kryzysu, konieczne stało się zapewnienie gospodarce inwestora, który nie obawiałby się największych infrastrukturalnych inwestycji i – jak dzisiaj byśmy powiedzieli – inwestycji społecznych.
Dlatego obok Funduszu Kolejowego, Drogowego czy Melioracyjnego, w BGK powstał Fundusz Budowlany. Środki z niego miały wesprzeć budownictwo mieszkaniowe, szczególnie budowę bloków mieszkalnych dla najuboższych i średnio zarabiających. Głód mieszkań wynikał z ogromu wojennych zniszczeń i wcześniejszych zaniedbań z okresu zaborów. Oblicza się, że podczas działań wojennych zniszczeniu uległy niemal dwa miliony budynków mieszkalnych.
A skąd pomysł na samą wystawę mieszkaniową? Otóż wydarzenia tego typu były popularnym w latach 20. i 30. XX w. sposobem na promowanie nowych prądów architektonicznych i taniego budownictwa społecznego.
Inicjatywa BGK była pierwszym kompleksowym wydarzeniem tego typu w Polsce. W peryferyjnej wtedy dzielnicy Koło (usytuowanej sześć kilometrów od centrum Warszawy) wzniesiono na surowym terenie gotowe do zamieszkania osiedle, które składało się z zespołu dwudziestu domów jednorodzinnych, sześciu bliźniaków i dwóch szeregowców. Osiedlowe mieszkania zostały w pełni umeblowane i wyposażone w niezbędne sprzęty. Przed otwarciem wystawy teren został uzbrojony, z doprowadzoną linią tramwajową linii W jak wystawa. Warto podkreślić, że takie podejście do dzisiaj nie jest regułą.
Nie zapomniano też o odpowiedniej promocji. Związek Propagandy Turystycznej miasta Warszawy wydał plakat autorstwa firmy „Lewitt – Him”. Warszawska spółka grafików Jana Le Witta i Jerzego Hima, grafików i plakacistów działała od 1937 r. w Londynie. Przed emigracją Jan Le Witt zdążył stworzyć m.in. ilustracje do książki dla dzieci „Lokomotywa” Juliana Tuwima. Najprawdopodobniej zna je każde polskie dziecko. W 1929 r. zaprojektował też hebrajski krój pisma Chaim, który odpowiadał łacińskim krojom bezszeryfowym.
Projekty domów i wnętrz pochodziły z dwóch konkursów architektonicznych, które BGK ogłosił w 1933 r. Wszystkie nagrodzone i zakupione przez BGK prace konkursowe znalazły się w „Katalogu typowych domów dla drobnego budownictwa mieszkaniowego”, który bank wydał w 1934 r. W katalogu znalazły się również rysunki mebli. Po wycięciu miały one służyć do wizualizacji różnych sposobów aranżacji przedstawionych na planach wnętrz. Po zakończeniu trwającej do września 1935 r. wystawy, do domów wprowadzili się pierwsi lokatorzy. BGK udzielał korzystnych kredytów na zakup lokali.
Takie rozwiązanie było potrzebne. Deficyt mieszkaniowy społeczeństwa ekonomicznie zniszczonego skutkami wojny oraz kryzysem finansowym z lat 20. XX w. nie mógł być bowiem rozwiązany tylko przy pomocy oddolnej inicjatywy społecznej w rodzaju spółdzielni mieszkaniowych czy indywidualnych inwestycji.
Kredyty budowlane udzielane przez BGK w okresie międzywojennym były drugą co do wielkości (po finansowaniu instytucji i przedsiębiorstw państwowych) sferą pożyczkowej aktywności banku. Ponadto instytucja prowadziła parcelację gruntów państwowych w wielu miastach Polski i sprzedawała działki odpowiednio przygotowane pod zabudowę mieszkaniową.
Bank dotował również poradnię budowlaną, prowadzoną przez Polskie Towarzystwo Reformy Mieszkaniowej i organizował konkursy architektoniczne, których wyniki publikowano w formie katalogów. Kredytowanie budownictwa, poza zaspokojeniem potrzeb mieszkaniowych, traktowane było również jako jedno z narzędzi pobudzania gospodarczej koniunktury.
BGK był jednocześnie największym akcjonariuszem założonego w 1934 r. Towarzystwa Osiedli Robotniczych (TOR). Statutowym celem TOR była budowa mieszkań, przeznaczonych dla pracowników o średnim i niższym uposażeniu, ze szczególnym uwzględnieniem robotników. Dzięki kredytom budowlanym udzielonym przez BGK do końca 1938 r. wybudowano 156 tys. 432 mieszkania. Kropla w morzu, ale potrzebna.
Idea wsparcia dla rozwoju budownictwa mieszkaniowa wróciła do BGK po reaktywacji 1989 r. W centrum uwagi BGK jest budownictwo komunalne i społeczne budownictwo czynszowe. W 1995 r. został uruchomiony Krajowy Fundusz Mieszkaniowy, z którego BGK sfinansował budowę 99 tys. lokali, w tym 82 tys. w Towarzystwach Budownictwa Społecznego (TBS). Od 2015 r. środki przeznaczone na rozwój budownictwa społecznego pochodzą częściowo z kredytów udzielonych przez Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) oraz Bank Rozwoju Rady Europy (BRRE). Preferencję w oprocentowaniu pokrywa budżet państwa. Z programu mogą korzystać towarzystwa budownictwa społecznego (TBS), społeczne inicjatywy mieszkaniowe (SIM), oraz spółdzielnie mieszkaniowe i spółki gminne.
